Εμεί τα γνωρίζουμε από τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομαδας και ιδιαίτερα από αυτή της Μεγάλης Παρασκευής.
Ομως η ιστορία τους χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Σύμφωνα με τους ειδικούς πρόκειται για τα αποκαλούμενα ως Εγκώμια στη βυζαντινή υμνολογία. Δηλαδή ειδικά τροπάρια που ψάλλονται κατά τον όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου.
Κατά την τελετουργία ψάλλονται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, εντός των ναών, λίγο πριν την εκφορά του Επιταφίου, όπου μερικά εξ αυτών και επαναλαμβάνονται κατά την εκφορά.
Πρόκειται για 185 σύντομα τροπάρια που παρεμβάλλονται μετά τον 118ο ψαλμό, (ψαλμό του Αμώμου) ακολουθώντας σε τρεις στάσεις.
Η πρώτη στάση σε ήχο πλάγιο α΄ αρχίζει με το εγκώμιο «Η ζωή εν τάφω, κατετέθης, Χριστέ…».
Η δεύτερη στάση σε ήχο πλάγιο α΄ αρχίζει με το εγκώμιο «Άξιον εστί μεγαλύνειν σε τον Ζωοδότην…» και
Η τρίτη στάση σε ήχο γ΄ αρχίζει με το εγκώμιο «Αι γενεαί πάσαι ύμνον τη ταφή Σου προσφέρουσι, Χριστέ μου».
Η ζωή εν τάφω
Η ζωή εν τάφω
κατετέθης, Χριστέ,
και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο,
συγκατάβασιν δοξάζουσαι την σήν.
Η ζωή πως θνήσκεις;
πώς και τάφω οικείς;
του θανάτου το βασίλειον λύεις δε
και του Άδου τους νεκρούς εξανιστάς.
Μεγαλύνομέν σε,
Ιησού Βασιλεύ,
και τιμώμεν την ταφήν και τα πάθη σου,
δι’ ων έσωσας ημάς εκ της φθοράς.
Απόσπασμα από την πρώτη στάση των εγκωμίων
Ω γλυκύ μου έαρ
Ω γλυκύ μου έαρ,
γλυκύτατόν μου Τέκνον,
πού έδυ σου το κάλλος;
Υιέ Θεού παντάναξ,
Θεέ μου πλαστουργέ μου,
πώς πάθος κατεδέξω;
Έρραναν τον τάφον
αι Μυροφόροι μύρα,
λίαν πρωί ελθούσαι.
Ω Τριάς Θεέ μου,
Πατήρ Υιός και Πνεύμα,
ελέησον τον κόσμον.
Ιδείν την του Υιού σου,
Ανάστασιν, Παρθένε,
αξίωσον τους δούλους σου.
Απόσπασμα από την τρίτη στάση των εγκωμίων
Και οι τρεις παραπάνω στάσεις καταλήγουν με το ίδιο εγκώμιο με το οποίο ξεκινούν ενώ ο ιερέας ή αρχιερέας που λειτουργεί θυμιατίζει τον επιτάφιο και από τις τέσσερις πλευρές του. Στη συνέχεια ακολουθούν ευλογητάρια και στιχηρά ιδιόμελα.
Τα εγκώμια αυτά είναι από «τα πιο αγαπητά ψάλματα των ορθοδόξων», γεμάτα από έντονα συγκινησιακά αισθήματα.[1] Ιστορικά αποδίδονται κυρίως ως λαϊκής έμπνευσης δημιουργήματα που φέρονται σε κώδικες με διάφορες παραλλαγές. Τα εγκώμια του επιταφίου αποτέλεσαν και τα πρότυπα της δημιουργίας ομοίων για την Κοίμηση της Θεοτόκου, για τον Άγιο Νικόλαο και άλλα.
Εκτός από τους ψάλτες βυζαντινής μουσικής, τα εγκώμια έχουν αποδοθεί και ηχογραφηθεί από διάφορους σύγχρονους Έλληνες καλλιτέχνες και καλλιτέχνηδες, όπως οι Μαρία Φαραντούρη, Γλυκερία, Χάρις Αλεξίου, Φλέρη Νταντωνάκη, Ειρήνη Παππά, Πέτρος Γαϊτάνος και άλλοι.
ermisnewsroom