Πρόσφατα, η Ζάκυνθος βρέθηκε στο επίκεντρο σχολιασμού του Ευρωπαϊκού, Ελληνικού και κατ’ επέκταση Παγκόσμιου τύπου, Μέσων Ενημέρωσης και Κοινωνικής Δικτύωσης.
Προηγήθηκε μια έρευνα του ταξιδιωτικού περιοδικού παγκόσμιας αναγνωσιμότητας Which? Travel που δημοσιεύτηκε στη Βρετανική εφημερίδα Guardian στις αρχές Μαϊου. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, η Ζάκυνθος έχει τη μεγαλύτερη τουριστική επισκεψιμότητα στην Ευρώπη αναλογικά με την έκταση και τον πληθυσμό της.
Συγκεκριμένα, αντιστοιχούν 150 τουρίστες ανά μόνιμο κάτοικο του νησιού. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι άμεσες αντιδράσεις ήταν έντονες και αντιφατικές. Κάποιοι ένιωσαν ικανοποίηση και περηφάνια για την πρωτιά και άλλοι ότι ήλθε το τέλος του κόσμου, της καταστροφής του νησιού.
Τι ισχύει τελικά; Ποιος έχει δίκιο;
Αφού πέρασαν κάποιες μέρες και ξεπεράσαμε τις πρώτες εντυπώσεις, με ψυχραιμία και λογική, χωρίς τοπικισμό και προσωπικό συμφέρον, ο καθένας πρέπει να τοποθετήσει το γεγονός στις πραγματικές διαστάσεις του. Η αναλογία τουριστών και κατοίκων εντάσσει την Ζάκυνθο στο φαινόμενο του υπερτουρισμού.
Ο όρος είναι καινούριος, της τελευταίας δεκαετίας με ταχύτατη εξάπλωση. Η καλπάζουσα μορφή του φαινομένου οδήγησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2018 στον επίσημο προσδιορισμό και αποδοχή του όρου. Σύμφωνα με αυτόν ο όρος “Υπερτουρισμός” περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία ο αντίκτυπος του τουρισμού , σε ορισμένες χρονικές στιγμές και σε ορισμένες τοποθεσίες, υπερβαίνει τα όρια φυσικής, οικολογικής, κοινωνικής, οικονομικής, ψυχολογικής ή ακόμη και πολιτικής ικανότητας.
Πριν και παράλληλα με την Ζάκυνθο υπερτουρισμό αντιμετωπίζουν σχεδόν όλοι οι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, όπως το Παρίσι, η Βαρκελώνη, η Βενετία, η Μαγιόρκα, το Ντουμπρόβνικ και αλλού.
Τι συνέβη σε αυτές τις περιοχές; Σταμάτησαν να πηγαίνουν οι τουρίστες; Όχι, βέβαια, θα απαντούσε κάποιος και δεν θα ψευδόταν. Αντίθετα, σε κάποιες περιπτώσεις αυξάνει το ενδιαφέρον και οφείλεται στην ψυχολογία του πλήθους. Σε βάθος χρόνου, όμως δε θα κουράσει αυτός ο κορεσμός και πόσο θα αντέξει η υπέρβαση των ορίων;
Πώς φτάσαμε στον υπερτουρισμό;
Ξεκίνησε με την επέκταση των μορφών τουρισμού με εναλλακτικές μορφές, όπως οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, οι οποίες στηρίζονταν στο θετικό και σωστό σκεπτικό της οικονομικής στήριξης και περιοχών που δεν διέθεταν τους τυπικούς πόλους έλξης (θάλασσα, ιστορικό παρελθόν..). Άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η δυνατότητα προβολής κυρίως από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Πριν και όχι βέβαια πολύ παλιά, η προβολή εξαρτιόταν αποκλειστικά από τα μεγάλα τουριστικά πρακτορεία και περιοδικά.
Σήμερα, ο καθένας μπορεί να προβάλλει και να προωθήσει ακόμη και μικρές, γνωστές σε μικρή κλίμακα περιοχές, όπως συνέβη σε μια κωμόπολη της Ιταλίας, στην οποία κατέφθασαν σε μια μέρα 260 τουριστικά λεοφωρεία, δηλαδή πάνω από 10.000 επισκέπτες μετά από προτροπή μιας δημοφιλούς influncer στο Tik Tok και τα φθηνά εισιτήρια. Το αποτέλεσμα ήταν τρομακτικό. Υπήρξε απίστευτος συνωστισμός και όταν αποχώρησαν το βράδυ, ο χώρος έμοιαζε σαν βομβαρδισμένος με σωρούς σκουπιδιών που άφησαν πίσω τους, αφού πολλοί επισκέπτες έκαναν πικ νικ με φαγητά που είχαν φέρει μαζί τους.
Επομένως, τα φθηνά πακέτα διακοπών αποτελούν ακόμα έναν παράγοντα υπερτουρισμού. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε την ευκολία μετακίνησης με κάθε μέσο, κυρίως αεροπορικά, την ειρηνική περίοδο που διανύουμε, αλλά και την αλλαγή της αντίληψης για το ταξίδι που έπαψε να είναι προνόμιο μιας τάξης ανώτερης κοινωνικά και οικονομικά. Επιπλέον, και τα κράτη θεώρησαν τον τουρισμό έναν εύκολο, γρήγορο και χωρίς κόστο τρόπο οικονομικής ανάπτυξης.
Συνοπτικά, για κάθε περιοχή και για τη Ζάκυνθο μπορεί να ισχύουν οι παραπάνω λόγοι και άλλοι τοπικού χαρακτήρα.
Ενδιαφέρον έχει η αντίδραση των κατοίκων κάποιων περιοχών που υποφέρουν από τον υπερτουρισμό. Στην περίπτωση του ακραίου φαινομένου της ιταλικής κωμόπολης, ο δήμαρχος περιόρισε τον αριθμό των τουριστικών λεωφορείων και άφησε να εννοηθεί ότι σε επανάληψη του φαινομένου θα καλέσει το στρατό για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Στη Βαρκελώνη, στο Παρίσι, στη Λισαβόνα και αλλού οι κάτοικοι βγήκαν στους δρόμους, έκαναν πορείες, έγραψαν συνθήματα που έστελναν τους τουρίστες στα σπίτια τους. Αντιμετωπίζεται με αυτούς τους τρόπους το πρόβλημα; Σίγουρα όχι.
Στη Ζάκυνθο ακούστηκαν κάποιες φωνές για κινδύνους και προβλήματα που είναι ήδη παρόντα και χρόνια, όπως το πρόβλημα του νερού, αποχέτευσης, κυκλοφοριακού και οδικού δικτύου, περίθαλψης και δημόσιας υγείας, διατήρηση πολιτισμικής ταυτότητας και προστασία πολιστικής κληρονομιάς.
Οι συνέπειες του υπερτουρισμού, όταν το φαινόμενο είναι διαρκές, εκτός από τα παραπάνω είναι και η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, η αύξηση του κόστους ζωής κυρίως για τους μόνιμους κατοίκους, οι θα γίνουν ξένοι στον τόπο τους στο βωμό της εμπορευματοποίησης και του κέρδους.
Πριν ξεχαστούμε και “χαθούμε” στη δίνη της φετινής τουριστικής περιόδου, ας αναλογιστούμε ο καθένας από τη θέση ευθύνης που του αναλογεί τα υπερ και τα κατά αυτής της νέας πραγματικότητας που γιγαντώνεται. Ας αλλάξουμε τώρα τα κακώς κείμενα, που οδηγούν, ώστε η επισκεψιμότητα να μετατρέπεται σε πρόβλημα.
Mαρία Δρογγίτη.
Ερμής της Ζακύνθου. 3 Ιουνίου 2025.