Κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί συρρέουν στην ανθοστόλιστη Ζάκυνθο για να ζήσουν την μοναδικότητα των ζακυνθινών εκκλησιαστικών εθίμων που, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, αναδεικνύουν την σπάνια συνύπαρξη των εκλησιαστικών παραδόσεων της δύσης με την ανατολή.
Εάν τα Χριστούγεννα είναι η πιο χαρούμενη θρησκευτική γιορτή στον Χριστιάνικο κόσμο, το Πάσχα είναι η πλέον κατανυχτική και ειδικά στην ανατολική ορθόδοξη εκκλησία εορτάζεται μέσα σε κλίμα συγκίνησης, καθώς οι πιστοί αναβιώνουν με πολύ παραστατικό τρόπο το θείο δράμα και εορτάζουν την Ανάσταση ως τον θρίαμβο της θεότητας απέναντι στα περιορισμένα όρια της ανθρώπινης φύσης.
Στη Ζάκυνθο η μακραίωνη συνύπαρξη με λαούς από διαφορετικά δόγματα δημιούργησε ένα μείγμα παραδόσεων που εμπεριέχει όλα τα στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης, συνυφασμένα με σύμβολα, αναφορές και συνήθειες των λατίνων.
Οι λιτανείες, η εκκλησιαστική μουσική και ορισμένα ιδιαίτερα έθιμα, που αναβιώνουν τη μεγάλη εβδομάδα αποτελούν το καταστάλαγμα όλων αυτών των ιστορικών ζυμώσεων στο λαό του νησιού για το οποία μόνο υπερηφάνεια νιώθουμε οι ζακυνθινοί.
Κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί συρρέουν στην ανθοστόλιστη Ζάκυνθο για να ζήσουν την μοναδικότητα των ζακυνθινών εκκλησιαστικών εθίμων που περισσότερο από οπουδήποτε αλλού αναδεικνύουν την σπάνια συνύπαρξη των εκλησιαστικών παραδόσεων της δύσης με την ανατολή.
Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών στολίζονται με βαγιά, δηλαδή με άνθη από φοινικόδεντρα.
Την Κυριακή των Βαϊων, μετά την Θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες μας, οι νεωκόροι των εκκλησιών, οι αποκαλούμενοι “νόντσολοι” μοιράζουν σ’ όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως – Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στα εικονοστάσια τους.
Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί μας “ντύνονται”, σε ένδειξη πένθους, στα μαύρα. Μαύρα καλύμματα ή “καπίτουλα”, άμφια, ιερά σκεύη, όλα στα μαύρα.
Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.
Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ στις εκλησίες ακούγετε το κατανυκτικότατο τροπάριο της Κασσιανής (Δοξαστικό των Αποστίχων), όπως ψάλλεται από τις μελωδικές χορωδίες των ναών μας και ιδιαιτέρως της Ι. Μονής του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου των Ξένων και της Φανερωμένης στην πόλη.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί σ’ όλους τους ναούς γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία. Μετά το πέρας της, οι καμπάνες δεν ξανακτυπούν μέχρι το πρωϊ του Μεγάλου Σαββάτου. “Χηρεύουν” κατά την ωραία ζακυνθινή έκφραση.
Μαύρα λάβαρα κρεμιούνται στα μπαλκόνια των σπιτιών, οι σημαίες είναι μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη.
Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι έντονες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ. Πρώτα απ’ όλα θα σας ξαφνιάσει το άκουσμα των ύμνων “Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς…” και το “Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας του νόμου…”, που είναι τονισμένα κατά τη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Αδικα θα περιμένετε να δείτε τον Εσταυρωμένο να λιτανευθεί μετα το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως ίσως έχετε συνηθήσει στην πατρίδα σας. Στη Ζάκυνθο ο Εσταυρωμένος βγαίνει μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο.
Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί μας σε θρησκευτική έξαρση.
Το πρωϊ γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολουθεί η Αποκαθήλωση, που στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα “Οτε εκ του ξύλου Σε νεκρόν…”.
Μετά από λίγο ο Ιερεύς θα εξέλθει απο το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χρηστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι.
Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται “Αμνός”.
Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, που έχει χαρακτηριστικά εμπνευσμένα από την επτανησιακή ξυλογλυπτική παράδοση με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.
Μεγάλη Παρασκευή μεσημέρι. Το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Ο κόσμος, Ζακυνθινοί και επισκέπτες, συρρέουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου στην κεντρική πλατεία της Πόλης , απ’ όπου θα ξεκινήσει η λιτανεία του Εσταυρωμένου.
Η ατμόσφαιρα είναι μοναδική. Η συγκίνηση διαπερνά κάθε ψυχή.
Η πένθιμη λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του εξαίσιου ύμνου “Ινα τι εφρύαξαν έθνη…” που παίζεται από την Φιλαρμονική.
Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, και η περίφημη Εικόνα της της Παναγίας του Πάθους (“Mater Dolorosa”).
Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου από βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και τον λαο με τον Εσταυρωμένο, κάνοντας το σημείο του σταυρού στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, υπό τους ήχους του ύμνου “Και κλίνας την κεφαλήν”.
Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής τελείται κανονικά σ’ όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου.
Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο έθιμο, δε γίνεται το βράδι της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωϊνές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί.
Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές.
Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε. Ο ωραιότατος ύμνος “Τον Κύριο υμνείτε…”, τονισμένος και αυτός στο Ζακυνθινό εκκλησιαστικό μέλος που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή Gloria”(δόξα) ή το “κομμάτι”(Πρώτη Ανάσταση) και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, θα σας εντυπωσιάσουν.
Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 23.15 αρχίζει η Ακολουθία της Αναστάσεως στο Μητροπολιτικό Ναό που εν τω μεταξύ έχει αποβάλει τα μαύρα και έχει ντυθεί στα κόκκινα.
Στις 23.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση.
Το “Χριστός Ανέστη”, από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την τοπική Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σ’ όλους τους χριστιανούς που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού ενώ αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης, με τη συνοδεία των Ιερέων και της Φιλαρμονικής, επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου διαδραματίζονται οι σκηνέςτου “Αρατε Πύλας…”.
Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Το έθιμο (“αντέτι”), θέλει κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών.
