Mια σημαντική είδηση της θεατρικής ιστορίας της Ζακύνθου προκύπτει από ένα μονόφυλλο του 1822, που μας γνωστοποιεί την παρουσία του Giovanni Battista Verger στη σκηνή του Teatro dei Filopatrii. Ο Verger, πρώτος τενόρος του μελοδραματικού θιάσου που εργαζόταν στη Ζάκυνθο, «ζητώντας την επιείκεια και ανοχή του ζακυνθινού κοινού, ήλπιζε στη γενναιοδωρία του στην ευεργετική βραδιά του, που είχε οριστεί για την Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου». Το πρόγραμμα της παράστασης περιλάμβανε την καντάτα «Eloisa ed Abeilard agli elisi» του Ferdinando Paër, με σκηνικά και βεστιάριο εντελώς καινούρια, μια νέα συμφωνία, σύνθεση του μαέστρου του θιάσου Lauretti, το μπαλέτο «Le statue movibili» και την πρώτη πράξη της όπερας Ser Marcantonio του Stefano Pavesi, σε λιμπρέτο του Angelo Anelli. Διευκρινίζει, τέλος, ότι το θέατρο θα ήταν φωταγωγημένο.
Ο Verger (1796-1861), από τους σημαντικότερους μονωδούς της ιταλικής μελοδραματικής σκηνής του 19ου αιώνα, θεωρείται ότι συνέβαλε καταλυτικά στη διαμόρφωση της μέχρι σήμερα γνωστής χροιάς και των τεχνικών δυνατοτήτων της φωνής του τενόρου στον χώρο του «μπελ κάντο», χαρακτηριστικά που κωδικοποιήθηκαν μέσα από τα έργα του Donizetti.
Πρωτοεμφανίστηκε, σε πρωταγωνιστικό ρόλο, στο Teatro Reale της Βαλέτας το 1817. Το 1819 εμφανίστηκε στο Teatro San Samuele της Βενετίας, και τις χειμερινές περιόδους 1820-1821 και 1821-1822 στο Regio Teatro degli Avvalatori του Λιβόρνο. Κατά τη δεκαετία 1820-1830 είχε εξαιρετική επιτυχία σε ποικίλους ρόλους. Έγινε γνωστός ως ένας από τους μεγαλύτερους ερμηνευτές του Rossini, ο οποίος εκτιμούσε ιδιαίτερα τη φωνή του. Μετά το 1835 μείωσε τις εμφανίσεις του, και άρχισε να εργάζεται ως ιμπρεσάριος κυρίως στο Τeatro Principal της Βαρκελώνης.
Η παρουσία του διάσημου, αργότερα, τενόρου στη Ζάκυνθο κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον όχι μόνο για την τοπική θεατρική ιστορία αλλά και γενικότερα για τη μουσική ιστορία, εφόσον παρέμενε άγνωστη.
Έναν μόλις χρόνο μετά τη Ζάκυνθο, την άνοιξη του 1824, θα εμφανιστεί για δύο χρόνια ως πρώτος τενόρος στο Teatro alla Scala, στο Μιλάνο.1 Ενδιαφέρον έχει και για τη μουσική ιστορία της Επτανήσου, εφόσον γνωρίζαμε μόνο την πρώιμη παρουσία του, στα πρώτα μόλις βήματα της σταδιοδρομίας του, στην Κέρκυρα από τον Απρίλιο του 1815 μέχρι τα τέλη Μαΐου του 1816, συμμετέχοντας στις οπερατικές δραστηριότητες της πόλης.2 Δεν έχουμε στοιχεία για τα έργα που εκτέλεσε στη Ζάκυνθο, μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι θα είχε στις αποσκευές του και κάποιους από τους πρόσφατους ρόλους που με επιτυχία είχε ερμηνεύσει στο Λιβόρνο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τον πρίγκιπα Ραμίρο (La Cenerentola), τον Ναρτσίζο (Turco in Italia), τον Τορβάλντο (Torvaldo e Dorliska), όλα του Rossini. Θα συμπεριλάβουμε και το κωμικό μελόδραμα Gianni di Parigi του Francesco Morlacchi, που ερμήνευσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο το επόμενο φθινόπωρο στο Teatro di Principe di Carignano του Τορίνο. Με βεβαιότητα μπορούμε να μιλήσουμε για την Cenerentola, και τούτο γιατί ο Verger είχε συμμετάσχει σε παράστασή της το φθινόπωρο του 1822 στο Teatro Carignano του Τορίνο, και το καρναβάλι του 1823 στο Teatro Nuovo της Τεργέστης, δηλαδή λίγο πριν και αμέσως μετά τη Ζάκυνθο. Υποθέτουμε επίσης ότι στον θίασο θα συμμετείχε και η σοπράνο Antonietta Verger, πιθανότατα αδελφή ή σύζυγός του, την οποία συναντάμε να συμμετέχει στις ίδιες παραστάσεις με τον Verger, στο Λιβόρνο και στο Τορίνο.3
Όσον αφορά την ημερομηνία της παράστασης, στο μονόφυλλο αναφέρεται μόνον η ημέρα και ο μήνας· την τοποθετούμε το 1822, επειδή τη χρονιά αυτή συμπίπτουν. Η επόμενη σύμπτωση, το 1839, δεν μπορεί να ισχύει, γιατί ο Verger είχε περιορίσει την καλλιτεχνική του δραστηριότητα και ήταν εγκατεστημένος στην Ισπανία.
Ο μελοδραματικός θίασος της χειμερινής λυρικής περιόδου 1822-1823 πρέπει να ήταν ο τελευταίος που φιλοξενήθηκε στη σκηνή του Teatro dei Filopatrii. Λόγω των εξελίξεων στην επαναστατημένη Ελλάδα, η θεατρική δραστηριότητα θα ατόνησε, όχι βέβαια από το 1821, όπως εθεωρείτο μέχρι τώρα, αλλά από το 1823 και μετά. Αντίθετα, βάσει των στοιχείων που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας, αποδεικνύεται μια εξαιρετικά πλούσια δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια. Το θέατρο όχι μόνο δεν ατόνησε εξαιτίας των γεγονότων της εποχής, αλλά μάλλον επιβεβαίωσε τη δυναμική του.
Στη θεατρική ζωή του Teatro dei Filopatrii –πρέπει να σημειωθεί ότι είναι απίθανο έως αδύνατο να καταρτιστεί μια ολοκληρωμένη παραστασιογραφία του– θα προσθέσουμε και την παράσταση του μελοδράματος του Luigi Platone Atreo e Tieste σε λιμπρέτο στηριγμένο στο νεανικό θεατρικό έργο του Ούγκο Φόσκολο Tieste (1795-1796), η πρώτη παράσταση του οποίου δόθηκε το 1798 στο Teatro La Munizione της Μεσσίνα υπό τη διεύθυνση του συνθέτη.
Πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι, εκτός του ότι η παράσταση δόθηκε στο Teatro dei Filopatrii, δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες· μεταξύ αυτών αδιευκρίνιστη είναι και η ημερομηνία της. Ο Λεωνίδας Χ. Ζώης μόνο, ο οποίος και καταθέτει την πληροφορία, χωρίς να αναφέρει την προέλευσή της, σημειώνει ότι «εδιδάχθη το έργον» μετά το 1817 στο συγκεκριμένο θέατρο.4
ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
1 Luigi Romani, Teatro alla Scala, Cronologia di tutti gli spettacoli rapresentati in questo teatro, Con tipi di Luigi di Giacomo Pirola, Μιλάνο 1862, σσ. 74-77.
2 Κώστας Καρδάμης, «Τζιοβάνι Μπατίστα Βέρτζερ, το άγνωστο πέρασμα του τενόρου από τα Επτάνησα», Ιστορία Εικονογραφημένη 480 (Ιούνιος 2008), σσ. 69-74∙ βλ. και του ίδιου, «Νέες ειδήσεις για τη μελοδραματική δραστηριότητα του θεάτρου Σαν Τζιάκομο μεταξύ 1799 και 1823», ανακοίνωση στο συνέδριο Επτανησιακή όπερα και μουσικό θέατρο έως το 1953, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 23-24 Απριλίου 2010 (Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ), υπό δημοσίευση.
3 F. Venturi, L’opera lirica a Livorno 1658-1847 dal Teatro di San Sebastiano al Rossini, Debatte editore, Λι