Γέννημα της Αλεξάνδρειας το 1917, μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, αντεπιστέλλον μέλος της Ιαπωνικής Ακαδημίας, διδάκτωρ πολλών πανεπιστημίων σε διάφορες χώρες, ιστορικός, διανοούμενος, συγγραφέας, ο Eric Hobsbawm έφυγε από τη ζωή μέσα στο έτος που ολοκληρώνεται σε λίγο, διακηρύσσοντας ανένδοτα την επικαιρότητα και την προοπτική της σκέψης του Καρλ Μαρξ ως καταλύτη για την υπέρβαση των αδιεξόδων του σημερινού κόσμου.
Αποσπάσματα από το ύστερο βιβλίο του «Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο» ας είναι κίνητρα για συστηματικότερη και ολοκληρωμένη γνωριμία με το έργο του.
«Το τέλος του επίσημου μαρξισμού της ΕΣΣΔ απελευθέρωσε το Μαρξ από την καθολική ταύτισή του με τη λενινιστική θεωρία και τα λενινιστικά καθεστώτα. Έγινε σαφές ότι υπάρχουν πολλοί ακόμη σοβαροί λόγοι για τους οποίους θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τι έχει να πει ο Μαρξ για την ανθρωπότητα»…
«Η κρίση μας για το μαρξισμό του 20ου αιώνα δεν βασίζεται στη σκέψη του ίδιου του Μαρξ αλλά στις μετά θάνατον ερμηνείες ή αναθεωρήσεις του έργου του»…
«Ο Μαρξ του 21ου αιώνα θα είναι σίγουρα πολύ διαφορετικός από το Μαρξ του 20ού»…
«Ο ισχυρισμός ότι ο σοσιαλισμός είναι ανώτερος του καπιταλισμού ως τρόπος που εξασφαλίζει την ταχύτερη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων δύσκολα μπορεί να αποδοθεί στο Μαρξ. Ο ισχυρισμός ανήκει στην ιστορική περίοδο που η καπιταλιστική κρίση του Μεσοπολέμου αντιμετώπισε την ΕΣΣΔ των Πενταετών Σχεδίων»…
«Καθώς η θεαματική επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας υπονόμευσε το περιβάλλον, έγινε εξαιρετικά επιτακτική η ανάγκη ελέγχου της απεριόριστης οικονομικής ανάπτυξης. Υπάρχει μία προφανής σύγκρουση μεταξύ της ανάγκης να αντιστρέψουμε ή, τουλάχιστον, να ελέγξουμε τις επιπτώσεις της οικονομίας μας στη βιόσφαιρα και των επιταγών της καπιταλιστικής αγοράς: τη μέγιστη δυνατή οικονομική επέκταση στην υπηρεσία του κέρδους. Αυτή είναι η αχίλλειος πτέρνα του καπιταλισμού. Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε ποιος θα ρίξει το μοιραίο βέλος»…
«Στην ανάλυση του Μαρξ εντοπίστηκαν ελπίδες για το μέλλον που όμως δεν απέρρεαν από αυτήν»…
«Ο Μαρξ, σε αντίθεση με την εκτενή οικονομική του ανάλυση για τον καπιταλισμό και τη συστηματική φιλοσοφική ανάλυση της φύσης της αστικής κοινωνίας, δεν έχει κάνει ανάλογη συστηματική θεωρητική προσπάθεια στην πολιτική»…
«Από τη στιγμή που ο Μαρξ και ο Ένγκελς ήταν άκαμπτοι στην άρνησή τους να ζωγραφίσουν εικόνες της μελλοντικής κομμουνιστικής κοινωνίας, πρέπει να αποφύγουμε κάθε προσπάθεια να συναρμολογήσουμε και να μορφοποιήσουμε τις αποσπασματικές ή γενικές παρατηρήσεις τους στο συγκεκριμένο θέμα, γιατί θα πλανηθούμε»…
«Ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν βασίζονταν στην αυθόρμητη λειτουργία των ιστορικών δυνάμεων, αλλά στην πολιτική δράση εντός των ορίων αυτού που η ιστορία καθιστά δυνατό… Απέρριψαν την τάση να επινοήσουν αμετάβλητα λειτουργικά μοντέλα… Απέρριψαν την ανιστορική βουλησιαρχία»…
«Αυτό που ιστορικά διακρίνει τον μαρξικό σοσιαλισμό από τον αναρχισμό και τον ουτοπικό σοσιαλισμό είναι ακριβώς η στράτευση στην πολιτική. Ακόμη και πριν τον Λένιν, η μαρξική θεωρία δεν αφορούσε μόνο το «τι μας δείχνει η ιστορία ότι θα συμβεί» αλλά και το «τι πρέπει να κάνουμε»…
«Η σημαντική συμβολή του Αντόνιο Γκράμσι στον μαρξισμό είναι πως άνοιξε έναν νέο δρόμο στη θεωρία της πολιτικής. Διότι, παρόλο που ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραψαν πάρα πολλά για την πολιτική, ήταν μάλλον απρόθυμοι να αναπτύξουν μία γενική θεωρία στον τομέα αυτόν»…
«Ο Γκράμσι έτεινε να θεωρεί το μεγάλο σύγχρονο εργοστάσιο όχι τόσο ως τόπο αλλοτρίωσης, αλλά περισσότερο ως σχολείο για το σοσιαλισμό»…
«Το βασικό πρόβλημα της ηγεμονίας, εξεταζόμενο από την άποψη της στρατηγικής, δεν είναι το πώς οι επαναστάτες θα έρθουν στην εξουσία, αν και το ερώτημα αυτό είναι πολύ σημαντικό. Είναι το πώς θα γίνουν αποδεκτοί, όχι μόνο ως αναπόφευκτοι κυβερνήτες, που επικράτησαν πολιτικά, αλλά ως οδηγοί και ηγέτες»…
«Κανένας στοχαστής, ποτέ, δεν έζησε τη ζωή του τόσο σύμφωνα με τη δική του προσταγή όσο ο Μαρξ: «Οι φιλόσοφοι δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να εξηγούν τον κόσμο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Το πρόβλημα είναι να τον αλλάξουμε»…
«Πόσον ο όδιος ο Μαρξ θα ενέκρινε όσα έχουν γίνει στο όνομά του και τι θα σκεφτόταν για τις θεωρίες που συχνά μετατράπηκαν σε κοσμικό ισοδύναμο της θεολογίας και έγιναν επίσημα αποδέκτες ως αδιαφιλονίκητη αλήθεια;»…
«Η απεριόριστη και ολοένα και πιο υψηλής τεχνολογίας οικονομική ανάπτυξη, κατά την επιδίωξη ενός μη βιώσιμου κέρδους, παράγει παγκόσμιο πλούτο, αλλά με κόστος έναν ολοένα και πιο περιττό συντελεστή της παραγωγής, την ανθρώπινη εργασία, και, θα μπορούσε κανείς να προσθέσει τους φυσικούς πόρους του πλανήτη. Ο οικονομικός και πολιτικός φιλελευθερισμός, μεμονωμένα ή συνδυασμένα, δεν μπορεί να δώσει τη λύση στα προβλήματα του 21ου αιώνα. Για άλλη μία φορά, έχει έρθει η ώρα να πάρουμε το Μαρξ στα σοβαρά»…
Αρκετά. Ας μην ξεχνάμε ότι τα τσιτάτα είναι καλά όταν δεν χρησιμοποιούνται για να φενακίζουν αλλά για να φωτίζουν την πραγματικότητα.
Όσοι έζησαν τις υψηλές ιδεολογικές πτήσεις και αντιπαραθέσεις, στις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80, τους προκαλεί κατάπληξη η σημερινή διανοητική ευτέλεια, ο ανορθολογισμός και ο παλιμπαιδισμός
Στα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, η ζωή, ο μόνος αυθεντικός κριτής και διερμηνέας, έκαμε πολλές απομυθοποιήσεις και επέβαλε την αναγκαιότητα τις κάθαρσης. Οι υποκειμενικές προϋποθέσεις ενός ποιοτικού άλματος στην κοινωνία πρέπει να ξαναδημιουργηθούν.
Το ζήτημα είναι να μην πετάξουμε, μαζί με τα παλιόνερα, και το μωρό από τη σκάφη, δηλαδή τον επιστημονικό πυρήνα του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.
Ας μιλήσει σχετικά και η διαχρονική ποίηση του Φώτη Αγγουλέ:
Ποιον περιμένετε ναρθεί;
Ποιον καρτερείτε να σας σώσει;
Εσείς οι ίδιοι με τα χέρια σας
με το μυαλό σας, με την πράξη
αν δεν αλλάξετε τη μοίρα σας
ποτέ της δεν θ’ αλλάξει.-
8/12/12
Ηλίας Μάργαρης