Η ιστορία, όπως πολλές φορές έχει ειπωθεί και γραφτεί, επαναλαμβάνεται ομόκεντρα. Συχνά νομίζουμε πως βιώνουμε μοναδικές καταστάσεις, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Τα γεγονότα, τα οποία έζησε η ανθρωπότητα, φαίνεται πως κάθε τόσο ξαναγυρίζουν, με ελάχιστες διαφορές, προσαρμοσμένα στη νεότερη πραγματικότητα και η αντιμετώπισή τους από τους ανθρώπους δεν αλλάζει στην ουσία της, αλλά παραμένει πάντα αμετάβλητη και επιβεβαιώνει πως τίποτα δεν μετατρέπεται εύκολα στο πέρασμα του χρόνου. Απλά εμείς δεν θυμόμαστε. Ίσως επειδή η Ιστορία είναι απεριόριστη και ο δικός μας νους περιορισμένος για να την χωρέσει.
Αυτό στις μέρες μας επαληθεύεται, αν ανατρέξουμε στον παλιό τύπο του νησιού μας και ξεφυλλίσουμε τις πολλαπλά πολύτιμες εφημερίδες, στις οποίες, δίχως αμφιβολία, περικλείονται διαμάντια.
Για παράδειγμα, ας ανοίξουμε την «Ελπίδα» του 1896, όπου μια ακόμα επιδημία βλογιάς μάστιζε την χώρα και την Ζάκυνθο και ας σταθούμε στο φύλλο, το οποίο κυκλοφόρησε στις 25 του Αυγούστου εκείνης της χρονιάς.
Στεκόμαστε στην δεύτερη σελίδα, στην οποία υπάρχει η μόνιμη στήλη «ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΕΓΧΩΡΙΟΙ». Την σχετική είδηση, όπου μας αφορά, θα την διαβάσουμε μαζί, κρατώντας και την χαρακτηριστική έκφραση της εποχής, η οποία αξίζει να γίνει γνωστή και στους σημερινούς αναγνώστες, τόσο για το λεξιλόγιο, όσο και για την σύνταξή της.
Στην αρχή του κειμένου, έτσι, κάπως σαν τίτλος και εισαγωγή, υπάρχει γραμμένο το όνομα της αρρώστιας, όπως το απέδιδε η «λογιοσύνη» της εποχής εκείνης: «Ευφλογία». Αυτό ξεχωρίζει με πιο έντονα τυπογραφικά στοιχεία. Σε αυτήν μάλιστα την εκδοχή, αποτυπώνονται όλα τα παράγωγά της. Έτσι πληροφορούμεθα πώς «εξακολουθούν δυστυχώς τα ευφλογιώντα κρούσματα».
«Ευφλογιώντες» περιοχές, για να χρησιμοποιήσουμε και εμείς παράγωγο της λέξης, σύμφωνα με τον συντάκτη του κειμένου, είναι οι συνοικίες των Κήπων, του Αγίου, του Ποταμιού, τα Γύφτικα, η Φανερωμένη και η Κουτσουπία. Γειτονιές, πάει να πει, προς την μεριά της πόλης, όπου κατοικεί ο πιο λαϊκός πληθυσμός της. Σίγουρα δεν ήταν οι μόνες, αλλά αυτές εντοπίζει η εφημερίδα και φαίνεται πως είχαν το μεγαλύτερο πρόβλημα.
Η λύση, όπως σημειώνεται είναι μια, ο εμβολιασμός όλου του πληθυσμού. Αντιγράφουμε το σχετικό κομμάτι: «Εν όσω οι αρμόδιοι δεν θέλουν να εφαρμόσωσι τον καταναγκαστικόν και επιτυχή εμβολιασμόν, ως έπραξεν η Αστυνομία Πατρών, εις άπαντας εν γένει τους κατοίκους των προσβεβλημένων συνοικιών, ας μην έχει ουδείς την ιδέαν ότι η επάρατος νόσος θέλει εκλείψη ούτω ευκόλως».
Στην συνέχεια ο συντάκτης του κειμένου παρατηρεί πως «τα ανακαλυπτόμενα υπό της αστυνομίας κρούσματα δεν είναι δυστυχώς τα μόνα». Προτείνει, για αυτό, στον διευθυντή της Αστυνομίας κ. Δαμιανό, ο οποίος, «υπό ομολογουμένης υπό πάντων και επαινετής επιμελείας εργάζεται προς περιορισμόν της νόσου» να ενεργήσει για τον «γενικόν και καταναγκαστικόν επιτυχή εμβολιασμόν», καθώς επίσης και να «εποπτεύση τα φορέματα και τα ενδύματα των ευλογιώντων», – εδώ καταργείται το «φ» – όπως, επίσης, να «αναλάβει την απολύμανσιν και τον καθαρισμόν των δωματίων και οίκων».
Αν τα κάνει αυτά και αν «διαπλάση τον ζήλον και την αυστηρότητά του» θα προσφέρει πολλά στον τόπο «και η Ζάκυνθος μετ’ ευγνωμοσύνης θ’ αναφέρη την αστυνομίαν αυτού».
Αυτές δεν είναι οι μόνες πληροφορίες για την επιδημία της βλογιάς του 1896. Υπάρχουν και πολλές άλλες και πολύτιμες, οι οποίες βρίσκονται σκόρπιες στα διάφορα φύλλα της σημαντικής εφημερίδας «Ελπίς» της χρονιάς εκείνης και μας διηγούνται τα όσα διαδραματίσθηκαν τότε και το πώς οι πρόγονοί μας αντιμετώπισαν την δική τους πανδημία, όχι πολύ διαφορετικά, από ότι εμείς αντιμετωπίζουμε την δική μας.
Λίγο πιο πριν, στο φύλλο της 23ης Ιουνίου, η εφημερίδα είχε ασχοληθεί και πάλι με την περίπτωση της θανατηφόρας αρρώστιας, η οποία απασχολούσε για μια ακόμα φορά και το νησί, όπως ολόκληρη την Ελλάδα. Στο σημείωμά της αυτό διαβάζουμε πως «εντός του λοιμοκαθαρτηρίου υπάρχουσι 5 – 6 ευλογιώντες» – και εδώ δίχως «φ» – επειδή όμως ο χώρος του δεν επιτρέπει να νοσηλευθούν περισσότεροι, «διετάχθη η κατ’ οίκον νοσηλεία» με την υποχρέωση «εις τας οικίας των ευλογιώντων να τίθεται πινακίς, προς διάκρισιν».
Από την ίδια σημείωση μαθαίνουμε πως ο γιατρός Ανδρέας Πλατυμέσης είχε πάρει εντολή από τον δήμαρχο, να εμβολιάσει όλους τους μαθητές των δημοτικών σχολείων «αρρένων και θηλέων».
Η τελευταία πληροφορία, η οποία μας παρέχεται από το παραπάνω κείμενο είναι πως έχει δοθεί η προτροπή σε όλους τους κατοίκους του νησιού να σπεύσουν να προμηθευτούν με δικά τους έξοδα «δαμαλίτιδα», γιατί μπορεί η ασθένεια μέχρι τότε να είχε καλοήθη χαρακτήρα, αλλά δεν ήταν ουδόλως απίθανο να λάβει σύντομα κακοήθη, με κάποια της μετάλλαξη.
Θα ήταν παράλειψή μας, αν δεν αναφέραμε πως σημείωση – διαφήμιση δαμαλίτιδας, του εμβολίου δηλαδή, συναντάμε και στις σελίδες της «Ελπίδος». Έτσι στο φύλλο της 21ης Ιουλίου της ίδιας χρονιάς, διαβάζουμε πως το ένα από τα δύο «δαμαλιδοκομεία», όπου λειτουργούν «εν Αθήναις», ανήκει στον Ζακυνθινό Αντώνιο Καλλιβωκά – το άλλο είναι στρατιωτικό – και αποστέλλει το σκεύασμα, όπου παράγει στην Ζάκυνθο αποκλειστικά στο φαρμακείο του Διονυσίου Ιθακησίου.
Όπως ήδη σημειώσαμε στα φύλλα της εφημερίδας υπάρχουν και πολλές άλλες πληροφορίες για την επιδημία της βλογιάς του 1896, με συχνές προτροπές για την αναγκαιότητα του εμβολίου, το οποίο έγινε μέχρι και εκτεταμένο, πρωτοσέλιδο άρθρο, καθώς και το κλείσιμο των σχολείων. Ακόμα και θάνατοι αναφέρονται. Όλα αυτά τα αφήνουμε, όμως, για μιαν άλλη, πληρέστερη εργασία μας, μια και όλες οι αναφορές της εφημερίδας δεν χωρούν σε ένα άρθρο.
Ο σκοπός του σημερινού κειμένου δεν ήταν να εξαντλήσει το θέμα, το έτσι και αλλιώς πολυδιάστατο, αλλά να δώσει κάποιες, ελάχιστες πληροφορίες για μια παλιότερη πανδημία, από τις τόσες του παρελθόντος, στους καιρούς μιας νεότερης, που βιώνουμε. Ο αναγνώστης μπορεί να κάνει συγκρίσεις. Τα κοινά που θα βρει, είναι, αναμφίβολα, πολλά.
Η ιστορία, το γράψαμε και στην αρχή, απλά επαναλαμβάνεται.
K. Flemotome tha mou epitrepsete na sas (ypenthimiso) san Zakinthinoi pou eimaste ta exis :
Tous palious kalous kai axexastous kairous pou oi gripi se olla tis ta prosopa…. emfanizotan me @ bukoma stin miti dakria sta matia fternisma ponolemo kai bixa(kokkiti polles fores) pireto kai braxniasma, simera h mnimi sas dixni na einai SORT otan kai h dikia sas mitera (min mou pite OXI) efiaxne ekino to pioto me HAMOLEFKI STAFILIONA DIASMO KAI LIGO APO RIZA AGRIORADIKOU me arketi zaxari -etsi pou itan san meli- kai mas to edine mazi me ena kalmol kai zoumi apo kota brasti ? Tote ta embolia pou simera einai stin PROTI grammi ….. pou itan ? Dioti h anafora sas edo gia tin (eulogia) pou mexri simera piani tis kotes me tholoura sta matia koutsoulies diafi, zalada anorexia kai pireto….to farmako tous opos gnorizete kai min mou [pite OXI san Orinos Zakinthinos pou eistai oti den to xerete….ladi kaI oloklira pourgia skordo tous rixname mazi me xidi sto nero tous.. Loipon ? Giati enas, ma enas sas den mnimonevi tis alanthastes sidages ton giagiadon kai miteron mas, alla gineste ENTHERMOI YPERASPITES TOU FARMAKOU TON AITERION ?
Euxaristo
Kales Eortes
Marla USA