Πενήντα δύο χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, και συγκεκριμένα από τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου 1973, όταν ένα από τα τανκς του στρατού που ήταν παραταγμένο στην Πατησίων, κινήθηκε προς τη σιδερένια πόρτα του Πολυτεχνείου, γκρεμίζοντας την είσοδο του ιδρύματος και πέφτοντας πάνω στους φοιτητές που στέκονταν πίσω από την πόρτα.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 και η αιματοβαμμένη λήξη της, αποτέλεσε ένα σύμβολο του αγώνα για την Ελευθερία και της αντίστασης στη Δικτατορία, η οποία οκτώ μήνες μετά, τον Ιούλιο του 1974 οδηγήθηκε στην πτώση της.
H πρώτη επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου συνέπεσε με τις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές, οι οποίες διεξήχθησαν στις 17 Νοεμβρίου και έτσι οι επίσημες εκδηλώσεις μνήμης έγιναν μία εβδομάδα αργότερα, με την πραγματοποίηση μίας ογκοδέστατης πορείας προς την πρεσβεία των ΗΠΑ.
Η δεύτερη επέτειος, ωστόσο, ήταν η πρώτη που στην κεφαλή της πορείας βρισκόταν η αιματοβαμμένη σημαία της εξέγερσης, την οποία κρατούσαν τα μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδος (ΕΦΕΕ).
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με τον Βαγγέλη Ζιώγα, υποψήφιο διδάκτορα Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, για τη συμβολή της ΕΦΕΕ στη διεξαγωγή εκείνης της πορείας, αλλά και γενικότερα στη μεταπολιτευτική πορεία της χώρας.
Μεταπολίτευση, επέτειος του Πολυτεχνείου και φοιτητικό κίνημα: Η συμβολή της ΕΦΕΕ στην πορεία της 17ης Νοεμβρίου 1975
«Η επέτειος του Πολυτεχνείου το 1975 συνιστά κατεξοχήν παράδειγμα της συμβολής των φοιτητών και των φοιτητριών και ειδικότερα της ΕΦΕΕ στην εμπέδωση της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας», επεσήμανε, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζιώγας.
«Η μαζικότητά της αποδείκνυε ότι η κοσμοπλημμύρα στους επετειακούς εορτασμούς του Νοέμβρη του ’74 δεν ήταν μία παροδική στιγμή. Αντιθέτως, γινόταν σαφές ότι ο αντιδικτατορικός αγώνας καθιερωνόταν ως ένας από τους θεμελιώδεις άξονες “μίας μυθολογίας της Μεταπολίτευσης” όπου η νεολαία κατείχε δεσπόζουσα θέση. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια μετά το 1974, η συμμετοχή των νέων σε πολιτικές και κοινωνικές διεκδικήσεις δεν εκλαμβανόταν απλώς ως μια ενθουσιώδης έκφραση ηλικιακής ορμής, αλλά ως μία αξιόπιστη και συγκροτημένη συμβολή που διακρινόταν από υψηλό επίπεδο οργανωτικής επάρκειας και θεωρητικής επεξεργασίας. Η διεξαγωγή μιας ειρηνικής και συνάμα ογκώδους πορείας όπως αυτής του 1975 ερχόταν να επιβεβαιώσει αυτή την αίσθηση», πρόσθεσε.
Όπως εξήγησε ο κ. Ζιώγας, οι φοιτητικές οργανώσεις, εξερχόμενες από τη βίαιη περίοδο της Δικτατορίας, «ανέλαβαν πρωτεύοντα ρόλο όχι μόνο στη συνδικαλιστική ανασυγκρότηση της νεολαίας, αλλά και στην ευρύτερη κοινωνική κινητοποίηση που χαρακτήριζε τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης».
«Η συμμετοχή των φοιτητών και των φοιτητριών στην εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε προσδώσει ιδιαίτερο κύρος στο φοιτητικό κίνημα, η νόμιμη δράση του οποίου, μετά τον Ιούλιο του 1974, επιβεβαίωσε τη συνέχιση της -σε μεγάλο βαθμό- πρωτοποριακής λειτουργίας του. Στις παρεμβάσεις του περιλαμβάνονταν ζητήματα που υπερέβαιναν τα αμιγώς πανεπιστημιακά όρια, καλύπτοντας κεντρικές δημόσιες συζητήσεις της εποχής, όπως την αποχουντοποίηση των κρατικών μηχανισμών, τις εξελίξεις στο Κυπριακό, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τη θέση της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και την πιθανή ένταξή της στην ΕΟΚ», σημείωσε.
Ο κ. Ζιώγας χαρακτήρισε «καθοριστικό σταθμό» σε αυτή τη διαδικασία τη σύγκληση του πρώτου Εθνικού Φοιτητικού Συμβουλίου, τον Μάιο του 1975, και την επακόλουθη εκλογή του πρώτου Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΦΕΕ, του ανώτατου συνδικαλιστικού φοιτητικού οργάνου. Πρόεδρος του Συμβουλίου εξελέγη ο Γιώργος Σταματάκης από την ΚΝΕ, πρόσωπο με έντονη δράση τόσο στη διάρκεια της δικτατορίας όσο και στα πρώτα μεταπολιτευτικά έτη.
«Η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε τη θεσμική αποκατάσταση της ΕΦΕΕ, η οποία κατά την περίοδο της Επταετίας βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο του καθεστώτος, με στελέχη που διορίζονταν απευθείας από τη χούντα, χωρίς εκλογές. Μετά τη συγκρότησή του, το νέο Συμβούλιο ανέλαβε τον συντονισμό των σημαντικότερων φοιτητικών δράσεων και πρωτοβουλιών».
Στο πλαίσιο αυτό, ίσως η πρώτη μεγάλη δοκιμασία που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η ΕΦΕΕ ήταν η οργάνωση της πορείας για την επέτειο του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1975. «Η κινητοποίηση απέκτησε ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς επρόκειτο για την πρώτη φορά που η πορεία θα πραγματοποιούνταν ανήμερα της επετείου δεδομένου ότι την προηγούμενη χρονιά, οι εορτασμοί είχαν μετατεθεί για τις 22-24 Νοεμβρίου, λόγω της διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών μία εβδομάδα νωρίτερα», εξήγησε ο κ. Ζιώγας.
Όπως το 1974, έτσι και το 1975 η πορεία ως μνημονική πρακτική έτυχε ευρείας αποδοχής. «Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι η πολύωρη διεξαγωγή της καλύφθηκε από το σύνολο του ημερήσιου Τύπου με εκτενή πρωτοσέλιδα ρεπορτάζ, με όλα τα έντυπα από όλους τους πολιτικούς χώρους -πλην της ακροδεξιάς- να αποτίνουν φόρο τιμής σε όσους και όσες αγωνίστηκαν για την πτώση της χούντας», ανέφερε ο κ. Ζιώγας και συνέχισε: «Σε ό,τι αφορά τον όγκο της διαδήλωσης, οι εκτιμήσεις ποικίλλαν. Ορισμένες εφημερίδες έκαναν λόγο για έως και ένα εκατομμύριο διαδηλωτές, ενώ άλλες πηγές υποδήλωναν χαμηλότερα μεγέθη, αν και πάντοτε της τάξης των πολλών εκατοντάδων χιλιάδων. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά της αμερικανικής πρεσβείας, που υπολόγιζε περίπου 350.000 συμμετέχοντες. Παρά τις διακυμάνσεις στις εκτιμήσεις, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επρόκειτο για μία από τις μεγαλύτερες δημόσιες κινητοποιήσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου. Την ίδια ώρα που χιλιάδες πολίτες βρίσκονταν στο πεζοδρόμιο, στη Βουλή διεξαγόταν ειδική συνεδρίαση όπου οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης μιλούσαν για τη σημασία της επετείου του Πολυτεχνείου ως κορυφαίας πράξης αντίστασης κατά της δικτατορίας».
Στη διαδήλωση πρωτοστάτησαν οι φοιτητικές νεολαίες: ΚΝΕ, Νεολαία ΠΑΣΟΚ, «Ρήγας Φεραίος» και φοιτητές και φοιτήτριες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς είχαν τη μαζικότερη και πιο ηχηρή παρουσία, συμβάλλοντας ενεργά στη φυσιογνωμία της πορείας.
«Η ομοιογένεια των σχηματισμών, οι σημαίες, τα πλακάτ και τα πανό, καθώς και ο έντονος ρυθμός των συνθημάτων, κατέστησαν τους νεολαιίστικους σχηματισμούς το κέντρο βάρους της κινητοποίησης, ιδίως όταν τα μπλοκ έφτασαν έξω από το κτίριο της Αμερικανικής Πρεσβείας», σημείωσε ο κ. Ζιώγας.
Πέραν τούτου, όμως, ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό της πορείας του 1975 ήταν η εμφάνιση, για πρώτη φορά, στην κεφαλή της πορείας της «ματωμένης σημαίας του Πολυτεχνείου». «Ήταν μία πράξη που δεν επρόκειτο απλώς για μία συμβολική αναφορά στα γεγονότα του 1973, αλλά έθετε τις βάσεις για τη διαμόρφωση μίας ιστορικής γενεαλογίας του φοιτητικού κινήματος», επεσήμανε ο κ. Ζιώγας. «Το γεγονός ότι τη σημαία μετέφεραν εξέχοντα στελέχη του, υπογράμμιζε τη σύνδεση της μνήμης της εξέγερσης με τους πρωταγωνιστές της φοιτητικής δράσης του παρόντος και τον ρόλο της νεολαίας στη νέα δημοκρατική πραγματικότητα», συνέχισε.
Η ΕΦΕΕ είχε φροντίσει να αναπτυχθούν εκτεταμένα δίκτυα περιφρούρησης για την απρόσκοπτη κίνηση όλων των διαδηλωτών και την αποφυγή άσκοπων εντάσεων, και έτσι, η πορεία του 1975 ολοκληρώθηκε ομαλά, χωρίς να υπάρξουν επεισόδια που να διαταράξουν τη διεξαγωγή της. Ιδωμένη σήμερα, συνέβαλε, όχι μόνο στην καθιέρωση ενός θεσμού, αλλά και στο να καταστεί η νεολαία σημαντικός και αξιόπιστος φορέας διαλόγου στην κοινωνικοπολιτική ζωή του τόπου.
Αθηνά Καστρινάκη
*Φωτογραφίες από δημοσιεύματα της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» της εποχής εκείνης
Ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας είναι ο μόνος φωτορεπόρτερ που κατάφερε να απαθανατίσει τη στιγμή της εισόδου του τανκ στο Πολυτεχνείο και μαζί με το φιλμάκι των μόλις 35 δευτερολέπτων του Ολλανδού οπερατέρ Άλμπερτ Κουράντ, αποτέλεσαν τα ντοκουμέντα και διέψευσαν την αρχικές δηλώσεις της αστυνομίας ότι «στο Πολυτεχνείο δεν συνέβη το παραμικρό».
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, περιγράφει τη δραματική στιγμή της εισβολής του τανκ: «Tρεις παρά πέντε, παρά τέσσερα λεπτά, βλέπω ξαφνικά να γυρίζει ο πυργίσκος στην αντίθετη κατεύθυνση, ενώ κοίταζε την είσοδο του Πολυτεχνείου και όχι μόνο αυτό, αλλά έκανε και όπισθεν. Aμέσως μετά ανέβηκε στο απέναντι πεζοδρόμιο, φουλάρισε τις μηχανές και με όση υποδύναμη είχε, πήγε χτύπησε την κύρια είσοδο του Πολυτεχνείου. Δεν έπεσε αμέσως η πόρτα. Πέσανε όμως όσοι από τους φοιτητές ήταν πάνω στα κολονάκια δεξιά και αριστερά. Το επικίνδυνο ήταν ότι πίσω από την πόρτα υπήρχαν πολλοί φοιτητές», αναφέρει μεταξύ άλλων ο Αρ. Σαρρηκώστας.
Οι φωτογραφίες του λίγες ώρες μετά, έκαναν τον γύρο του κόσμου, μέσω του πρακτορείου Associated Press. Τον Μάιο του 2008 ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας παρασημοφορήθηκε με το μετάλλιο του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, για τις φωτογραφίες του, στο Πολυτεχνείο.
Στέλλα Αλεβιζοπούλου
ΠΗΓΗ ΑΠΕ ΜΠΕ