Η εφημερίδα ΕΡΜΗΣ δημοσιεύει στο φύλλο της 30ης Σεπτεμβρίο 2025 το κείμενο της ομιλίας του κ. Μιλτιάδη Φραγκόπουλου, που εκφώνησε το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου 2025, κατά την τελετή παράδοσης του αρχείου και των έργων τέχνης της οικογένειας, στην Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου.
Ο κ. Μ. Φραγκόπουλος, γιός του Θεόφιλου Φραγκόπουλου, είναι ιστορικός τέχνης και από κοινού με τον αδελφό του Δημήτριο, ως κύριοι και κάτοχοι του αρχείου της οικογένειας, το παραχώρησαν στην ΔΙΒΖ με σκοπή την φύλαξη, τη συντήρηση και την διάθεση στους μελετητές της ιστορίας και της επιστήμης.
Η ΟΜΙΛΙΑ
“Θέλω να σας ευχαριστήσω όλους εδώ για την τιμή που μας κάνετε να παρευρεθείτε σ’ αυτή την τελετή παράδοσης της δωρεάς της οικογένειας Φραγκοπούλου, προς την Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου.
Να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές της Βιβλιοθήκης για τη θερμή αποδοχή και υποδοχή της δωρεάς και, πρωτίστως, να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου της κ. Φίλιππο Συνετό που έθεσε σε κίνηση την ιδέα της δωρεάς των σωζόμενων κειμηλίων της οικογένειας.
Με την πρότασή του να φιλοξενηθούν αυτά τα κειμήλια στη Βιβλιοθήκη, μου προσέφερε μεγάλη ανακούφιση, γιατί πρέπει να ομολογήσω ότι είχα μια πολύ έντονη ανησυχία για το τι θα απογίνουν όλα αυτά τα πράγματα που έφτασαν στα χέρια μου, μέσα σ’ έναν κόσμο που αλλάζει και ο οποίος δεν έχει ούτε τον χρόνο αλλά ούτε και τον χώρο να ασχοληθεί με αυτά. Σε ποιο διαμέρισμα να χωρέσουν όλα αυτά τα πορτρέτα, ποιος θα κάτσει να διαβάσει χειρόγραφα του 1600; Και στο τέλος γιατί να τα κρατήσουμε εμείς κλειδωμένα στο σπίτι μας; Γιατί να μείνει άγνωστο όλο αυτό το υλικό που ενδεχομένως θα ενδιέφερε ιστορικούς και κοινωνιολόγους, αλλά και ίσως ένα ευρύτερο κοινό, συμβάλλοντας έστω και λίγο στην εν γένει αυτογνωσία μας; Κι ούτε θα είχε νόημα να καταλήξει στα χέρια κάποιου συλλέκτη για να κλειδωθεί κάπου αλλού.
Γι’ αυτό και οι δυο μας, ο αδελφός μου κι εγώ, σπεύσαμε να ανταποκριθούμε στην πρόταση της Βιβλιοθήκης.
Πέρα από αυτό, δεν θα θέλαμε να φορτώσουμε όλο αυτό το υλικό στους απογόνους μας που θα έπρεπε να το φροντίσουν και να το συντηρήσουν μέσα στον όλο και πιο ξέφρενο ρυθμό και τα έξοδα της καθημερινής ζωής. Ή, διαφορετικά να αφεθούν στην τύχη τους και να χαθούν.
Κι αλήθεια, οι ιστορίες των οικογενειών χάνονται πολύ εύκολα. Ιδίως σε περιόδους μεγάλων φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών. Οι ίδιες οι οικογένειες αφήνουν τις οικογενειακές ιστορίες να χαθούν. Δεν υπάρχει χρόνος, δεν υπάρχει διάθεση και, από ένα σημείο και ύστερα, δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον. Κι ο αγώνας για επιβίωση μας κάνει να κοιτάμε συνεχώς προς το αύριο και δεν μας αφήνει χρόνο να κοιτάξουμε προς το παρελθόν, που, ωστόσο, είναι οι ρίζες μας.
Κι οι ρίζες των Φραγκόπουλων στη Ζάκυνθο κρατούν πάνω από μισή χιλιετία. Χαθήκαμε τα τελευταία εκατό χρόνια καθώς στράφηκαμε προς την Αθήνα και ο παππούς μας πούλησε και το τελευταίο κτήμα το 1922, όταν είχε μείνει άνεργος, με τέσσερις κόρες, διωγμένος από τη θέση του στη στρατιωτική δικαιοσύνη στα χρόνια του Διχασμού.
Και θαρρώ πως η ενασχόληση με το παρελθόν της οικογένειας λειτουργεί θεραπευτικά και παρηγορητικά. Από τη μια η φευγαλέα ροή του χρόνου, από την άλλη οι άνθρωποι που τη γεμίζουν. Ο ιστορικός χρόνος προσωποποιείται, εξανθρωπίζεται κι έρχεται κοντά.
Το ’φερε η τύχη να σωθούν κάποια έγγραφα. Κοιτώντας τις ιδιόχειρες επιστολές, σημειώσεις, ημερολόγια και κάθε είδους κείμενα, νιώθεις απτή την παρουσία των ανθρώπων που έζησαν, όπως κι εμείς. Είχα, βέβαια, κι εγώ τη λόξα μου να τα σκαλίζω όλα αυτά.
Ναι, να τα ξετρυπώνω. Γιατί όλα αυτά βρίσκονταν σ’ ένα μεγάλο πτυσσόμενο γραφείο με πολλές θήκες και μεγάλα, βαθιά συρτάρια, που όπως είδα από μια πρόχειρη έρευνα ήταν της μόδας στην Ευρώπη γύρω στο 1840. Εκεί μέσα ήταν ο κώδικας με τα συμβολαιογραφικά έγγραφα από το 1628, αλλά και ένα πλήθος μεταγενέστερων χειρογράφων και εντύπων, τα περισσότερα ατάκτως ερριμμένα. Λες και κάθε γενιά τα απίθωνε εκεί για τους επόμενους. Εκεί βρήκα την αλληλογραφία του Δημητρίου που είχε γεννηθεί το 1810 με τον πατέρα του Θεόφιλο που τον είχε στείλει να σπουδάσει στην Ιταλία από το 1828 ως το 1832. Στις επιστολές βλέπουμε ότι ο νεαρός φοιτητής Δημήτριος έμπλεξε με τα πολιτικά και συμμετείχε στην εξέγερση των Καρμπονάρων το 1830.
Στο ίδιο συρτάρι και τα αποκόμματα εφημερίδων από το 1874 ως το 1885 από διάφορες περιοχές της Ελλάδας που αναφέρουν ότι «με λύπη αποχαιρετούμε ένα τόσο άξιο δικαστικό» καθώς ο γιός του Δημήτριου Θεόφιλος, γεννημένος το 1835, υφίσταται έναν διωγμό με διαδοχικές δυσμενείς μεταθέσεις ανά την ελληνική επαρχία από τις κυβερνήσεις Βούλγαρη, μετά τη συμβολή του Θεόφιλου στην αθώωση του Τρικούπη για την υπόθεση «Τις Πταίει;». Λίγο αργότερα, το 1905, έρχονται στο ίδιο συρτάρι τα αποκόμματα που αναφέρονται στον θάνατο του γιου του Σπυρίδωνα στη Μακεδονία. Μέσα από αυτά τα χαρτάκια νιώθεις έναν άνθρωπο που υπέμεινε πολλά.
Υπήρχαν και τα βιβλία στο σπίτι που μεγαλώσαμε, που αυτά μας δείχνουν και τα πνευματικά ενδιαφέροντα των προηγούμενων γενεών, από τα χρόνια του διαφωτισμού. Βλέπεις ότι διάβαζαν Γκαίτε, τους εγκυκλοπαιδιστές (με την πρώτη Ιταλική εγκυκλοπαίδεια του 1796), κλασική ιταλική λογοτεχνία, Δάντη, Βοκάκκιο, Αριόστο, και το έργο που επέδρασε στη συγκρότηση του ρεύματος του Φιλελληνισμού, το περίφημο «Ταξίδι του Νέου Ανάχαρση στην Ελλάδα», του Μπαρτελεμί το 1810. Βρίσκουμε και σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία, Στεντάλ και Μπαλζάκ και αρχαιοελληνικά συγγράμματα των εκδόσεων της Λειψίας, καθώς και σύγχρονη ελληνική ιστορία και νομολογία. Είναι και η ‘βαριά’ φιλοσοφία, με την «Κριτική του Καθαρού Λόγου» του Καντ στην πρώτη γαλλική μετάφραση του 1835, και πολλά σημαντικά έργα πολιτικής οικονομίας καθώς και νομικά συγγράμματα, που σχετίζονταν με το επάγγελμα πολλών παππούδων και προπαππούδων.
Όλα αυτά μας κάνουν να νιώθουμε τους μακρινούς προγόνους μας σαν πλάσματα πολύ κοντινά, σα να συρρικνώνεται ο χρόνος την ίδια στιγμή που συναισθανόμαστε τα απέραντα βάθη του.
Κι εδώ θα ήθελα να κλείσω με μια αναφορά σ’ έναν από αυτούς τους προγόνους και συγκεκριμένα εκείνον που ξεκίνησε τη συλλογή των εγγράφων του κώδικα της οικογένειας το 1795, ο οποίος έγραψε (στα ιταλικά) έναν σύντομο πρόλογο, που έλεγε:
«Σκέφτηκα εγώ ο υπογράφων να μεταβιβάσω στους απογόνους μου, με δεσμούς ισχυρούς και ασφαλείς που δεν θα χαθούν στη μεγάλη διάρκεια του χρόνου, όλα εκείνα τα θεμελιώδη που αφορούν στην οικογένειά μας, παρακινημένος από μια θεμιτή επιθυμία να συντηρήσω τη μνήμη των γεννητόρων μου οι οποίοι με την αξιέπαινη δραστηριότητά τους και τη σύνεσή τους διαμόρφωσαν» – κι εδώ οι Ζακυνθινοί πιστεύω θα το καταλάβουν – «questo piccolo ma decoroso stato», αυτή τη μικρή μα αξιοπρεπή περιουσία.
Κι εδώ, σήμερα αυτό το piccolo ma decoroso stato έρχεται να βρει στέγη και φροντίδα, μέσω της δωρεάς, σε τούτη τη φιλόξενη βιβλιοθήκη.
Ευχαριστώ”