Ο εορτασμός της επετείου της 25ης Μαρτίου 1821 κατά το έτος 1945

Ο εορτασμός της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου του 1945, υπήρξε ο πρώτος στη Ζάκυνθο μετά την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή και βέβαια ο μόνος υπό την κυριαρχία του ΕΑΜ. Το νησί μετά απόσυρση των γερμανικών στρατευμάτων στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, περιήλθε στη κυριαρχία και τη διοίκηση του ΕΑΜ όπως προέβλεπε η συμφωνία της Καζέρτας.

Μετά τα Δεκεμβριανά και πριν τη οριστική συμφωνία της Βάρκιζας, στις 11 Ιανουαρίου 1945 επεγράφη στην Αθήνα συμφωνία ανακωχής μεταξύ του Βρετανού αντιστράτηγου Ρόναλντ Σκόμπυ [Ronard Scobi] και των αντιπροσώπων του ΕΑΜ Παρτσαλίδη – Ζεύγου και των ταγματαρχών του ΕΛΑΣ Μακρίδη – Ανθηνέλλη, η οποία ανάμεσα στα άλλα προέβλεπε ότι: «άπασαι αι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ευρισκόμεναι επί της νήσου Ζακύνθου, Εύβοιαν, ……. θα αποσυρθούν. Η τοιαύτη αποχώρησις θα περατωθεί μέχρι 00.01 ώρας της 24ης Ιανουαρίου 1945».

Υλοποιώντας τη συμφωνία αναχώρησε από τη Ζάκυνθο στις 18 Ιανουαρίου για τη Καλαμάτα ο λόχος της Πολιτικής Εθνοφυλακής του ΕΑΜ, υπό το λοχαγό του ΕΛΑΣ Ευάγγελο Μπελογιάννη.
Παρά τη εφαρμογή της συμφωνίας η Ζάκυνθος εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό την κυριαρχία του ΕΑΜ.

Οι ελληνικές αρχές δεν είχαν ακόμα εγκατασταθεί, μόνο ο διορισμένος από τη κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα νομάρχης Νικόλαος Θεοφανόπουλος, [διορισμένος ασφαλώς με τη έγκριση ή και την υπόδειξη του Ζακυνθινού υπουργού της Δικαιοσύνης Νικ. Κολυβά], έφτασε στις 22 Μαρτίου. Η Ελληνική διοίκηση με τη παρουσία και Αγγλικής στρατιωτικής δύναμης εγκαταστάθηκε πλήρως στο νησί στις 27 Μαρτίου του 1945.

Ο Νικόλαος Αναστ. Πομόνης διέσωσε και δημοσίευσε στη εφημερίδα «ΕΡΜΗΣ» στις 2 Απριλίου 2009 μια από τις προκηρύξεις με το πρόγραμμα εορτασμού της επετείου στη Αθήνα, οι οποίες ρίφθηκαν στη Ζάκυνθο από αεροπλάνο: «… το μεσημέρι της 24ης Μαρτίου 1945 ενεφανίσθη επάνω από το χωριό μου [Τραγάκι] ένα αεροσκάφος DACOTA της Ε(λληνικής) Β(ασιλικής) Αεροπορίας και έριξε ενημερωτικά έντυπα, όπως το προσαρτημένο, στο οποίο περιγράφεται το πρόγραμμα του πρώτου μετά τη απελευθέρωση επισήμου εορτασμού της επετείου της 25-3-1945».

Φαίνεται ότι η Ελληνική κυβέρνηση και η Αγγλική Στρατιωτική Διοίκηση αναγνώριζε τη καθυστέρηση της εμφάνιση της στο νησί και θέλησε με αυτό τον τρόπο να κάνει αισθητή τη κυριαρχία της.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει και μετάδοση αποσπασμάτων από τη οπερέτα του Φ. Σαμάρα η «Κρητικοπούλα»! Προφανώς λόγο του πατριωτικού της χαρακτήρα. Κεντρικό πρόσωπο της υπόθεσης του έργου είναι η όμορφη κρητικοπούλα Αρετή, η οποία ντύνεται Μανωλιός για τις ανάγκες του αγώνα και επιτυγχάνει να αποσπάσει από τον Ενετό Δούκα της Κρήτης προνόμια για τους συμπατριώτες της.

Για τον εορτασμό της εθνικής επετείου στο νησί διοργανώθηκαν δύο διαφορικές εκδηλώσεις, αποτέλεσμα του διχασμού και του κλίματος αντιπαράθεσης που επικρατούσε. Αυτό είναι απόρροια των αιματηρών συγκρούσεων που προηγήθηκαν, αλλά και προμήνυμα του εμφυλίου πολέμου που έρχεται, ο οποίος όπως είναι γνωστό, ευτυχώς δεν έφθασε ποτέ στο νησί.
Η πρώτη και κεντρική εκδήλωση του εορτασμού οργανώθηκε από το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ στη Χώρα.
«Η 25η Μαρτίου ευρίσκει την Ζάκυνθον, στη πλέον πανηγυρικήν της όψι. Η πόλις είναι βουτυγμένη στο κυανόλευκον και ο ανοιξιάτικος ουρανός σκορπά το χαμόγελο της ελπίδος, ότι γρήγορα θα ολοκληρωθή η χαρά της Λευτεριάς.

Στη γιορτή λαμβάνει μέρος μόνον η παράταξις ΕΑΜ – ΕΠΟΝ γιατί αυτή κρατεί τα σκήπτρα και από την προηγούμενην ημέραν φαίνεται προκλητική και ζητεί αφορμήν για την δημιουργίαν ταραχών. Γι’ αυτό, οι εθνικόφρονες δηλούσι στο Νομάρχη, ότι δεν θα συμμετάσχουν, ούτε θα προσέλθουν στη τελετή. Πολλοί, φεύγουν για το Καταστάρι. Εκεί, υπό ελεύθερον ουρανόν, γιορτάζουν την Εθνικήν μας την γιορτή»1. Θα αναφέρει από τη σκοπιά του ο Δ. Στραβόλεμος στο γνωστό βιβλίο του.

Στο μητροπολιτικό ναό μετά τη δοξολογία, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος Α΄ εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας. Απέξω οι συγκεντρωμένοι οπαδοί του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ φαίνεται ότι τον παρενοχλούν με τα συνθήματα τους, «χαλούν τον κόσμο από τις φωνές: «Ε.Α.Μ. – Ε.Π.Ο.Ν. – ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» και ενοχλητικά τραγουδούν τα αντάρτικα τραγούδια». Ακολούθως ο νομάρχης Νικόλαος Θεοφανόπουλος εκφωνεί λόγο στο Πλατύφορο, από τον εξώστη του ξενοδοχείου «Τουρίστ» [όχι «από τον εξώστη της οικίας Νέγκα» όπως λανθασμένα αναφέρει ο Δ. Στραβόλεμος, εκεί στεγάζονται τα γραφεία Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ] εμπρός σε μεγάλο συγκεντρωμένο πλήθος.

Η προσέλευση είναι πολύ μεγάλη, λόγο της σημασίας της ημέρας αλλά και των πολιτικών σκοπιμοτήτων. Την ομιλία του παρακολούθησε όχι μόνο μεγάλο πλήθος κόσμου από τη πόλη, αλλά και πολλοί που προσήλθαν από τα χωριά με τα πόδια! «Τη 25η Μαρτίου η πόλις ήταν γεμάτη χωρικούς λόγο της εθνικής εορτής»2. Ο σκοπός είναι να στηριχτεί κυβερνητική παρουσία με τον νεοαφιχθέντα νομάρχη από τους εθνικόφρονες και να επιδειχθεί η δύναμη της ηττημένης ΕΑΜικής πλευράς, από τους απέναντι.

Το περιεχόμενο της ομιλίας του νομάρχη φαίνεται να είναι φιλοεαμικό, και αυτό δεν ικανοποιεί τον συγγραφέα Δ. Στραβόλεμο, ο οποίος στο βιβλίο του «Η ΖΑΚΥΝΘΟΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ» σημειώνει: «έθιξε (ο νομάρχης) και την πολιτείαν των Άγγλων, γι’ αυτό «οι συναγωνιστές» ακροαταί του, με τη μάσκα των δημοκρατικών, παίρνουν θάρρος, φωνάζουν, υβρίζουν τους αντιθέτους …..».

Είναι εύλογο, ο διορισμένος από τη βραχύβια κυβέρνηση του Νικ. Πλαστήρα (Ιανουάριος – Απρίλιος 1945), η οποία κλήθηκε να εφαρμόσει τη συμφωνία της Βάρκιζας, μη έχοντας ακόμη καμία ένοπλη δύναμη στήριξης, [«αι Ελληνοβρεττανικαί στρατιωτικαί δυνάμεις» θα φθάσουν στις 27 Μαρτίου] να προσπαθεί να κρατεί ισορροπίες!

Η ομιλία του νομάρχη άρχισε περίπου στις 12 και κράτησε 1 ώρα, διακοπτόμενος από τα συνθήματα «μανιασμένων «”συναγωνιστών”»! Ακολούθησε συλλαλητήριο και παρέλαση στη πλατεία, με τη χρήση και σαλπίγγων. Ο γνωστός ΕΠΟΝίτης Αλέκος Λογαράς ήταν ο ένας από τους 2 σαλπιγκτές που πλαισίωσαν την εκδήλωση. Οι εκδηλώσεις τελείωσαν μετά τις 2 το μεσημέρι.

Το απόγευμα στο κατάμεστο θέατρο «Φώσκολος» η ΕΠΟΝ διοργάνωσε θεατρική παράσταση με σκέτς. Το θέατρο άρχισε στις 6 1/2 και διήρκησε περίπου 2 ώρες. Δεν μου είναι γνωστό το περιεχόμενο, ούτε οι πρωταγωνιστές, μόνο ότι ο ΕΠΟΝίτης Νίκος Χαρ. Ζαμπάτης είχε το ρόλο του κομπέρ (μέλος του θιάσου που παρουσιάζει ότι θα ακολουθήσει ή παρουσιάζει κάποιο αστείο κ.ά.). Η παράσταση είχε πολύ μεγάλη προσέλευση κόσμου, «ήταν η μισή Ζάκυνθος» όπως ελέχθη και τέλειωσε γύρω στις 9 το βράδυ.

Ακολούθως η ΕΠΟΝ είχε διοργανώσει λαμπαδηφορία, η οποία ξεκίνησε από τη λέσχη της και κινούμενη στη Αλ. Ρώμα (πλατεία Ρούγα) έφθασε έως τη άκρη της πόλης, τον Αγ. Λάζαρο. Τη λαμπαδηφορία συνόδευαν σαλπίσματα και τα γνωστά χωνιά της εποχής φώναζαν συνθήματα.

Η δεύτερη εκδήλωση για το εορτασμό εθνικής επετείου έγινε στο χωριό Καταστάρι, το οποίο ήταν στη κυριαρχία του ΕΔΕΣ. Δυνάμεις του ΕΔΕΣ με επικεφαλής των «φρούραρχο» Γκούσκο, κρατούσαν τα χωριά Καταστάρι και Πηγαδάκια έξω από τη κυριαρχία του ΕΑΜ, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας και την αποχώρηση της πολιτοφυλακής του ΕΑΜ. Ήταν μια «ιδιότυπη και εφήμερα αυτόνομη διοικητικά περιοχή», θα σημειώσει ο μετέπειτα δήμαρχος Ζακυνθίων και βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Ιωάννης Μάργαρης, ο οποίος είχε επιστρέψει από τη Κέρκυρα, μετά την αποστράτευση του από τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ του Ν. Ζέρβα.

Ο Ιωάννης Μάργαρης παρέμεινε στο Καταστάρι, δεν εγκαταστάθηκε στο σπίτι του στη Χώρα για λόγους ασφαλείας, όπου η «ντόπια ένοπλη ομάδα των Εδεσιτών, που μετά την αποχώρηση των Γερμανών τον Σεπτέμβρη του 1944 είχαν κρατήσει το Καταστάρι και τα Πηγαδάκια έξω από την κυριαρχία του ΕΛΑΣ»3 και ανέλαβε τη διοίκηση του ένοπλου τμήματος του ΕΔΕΣ του Κατασταρίου.

Ο Ιωάννης Μάργαρης θα εκφωνήσει το πανηγυρικό της ημέρας στο Καταστάρι, ενώπιον των συγκεντρωμένων ομοφρόνων του. «Στην ομιλία μου, μόνον καθαρά εθνική, χωρίς ίχνος εθνοκαπηλείας διασύνδεσα ιστορικά και αξιολογικά την Εθνική Αντίσταση 1940-1944 με τη μεγαλειώδη Εθνική μας Επανάσταση 1821-1828. Φυσικά δεν παρέλειψα ν’ αναφερθώ και στο δικαίωμα του Λαού, προσημειωμένο, με τους τίτλους του μεγάλου και μόνου πρωταγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, ν’ απολαύσει και βιώσει, μέσα στην ελεύθερη, υπερήφανη και κυρίαρχη μεταπολεμικά Ελλάδα, και τη πολιτική και την κοινωνική δημοκρατία!».

Όμως φαίνεται ότι το ακροατήριο δεν ικανοποιήθηκε! «Η ομιλία μου αυτή εν τέλει ….….. εντυπωσίασε τους πολυπληθείς ακροατές μου, ………. παρ’ όλο που αυτή με διαφόρισε απ΄ αυτούς πολιτικά και ιδεολογικά. Ιδία τα σημεία του επιλόγου, που αναφέρθηκα και έδωσα έμφαση! Στην ανάγκη δηλαδή η χώρα να βαδίσει στο δρόμο της λήθης και της εθνικής συμφιλίωσης της κοινωνικής προόδου και της διευρυμένης Δημοκρατίας», θα γράψει αργότερα στο βιβλίο του.

Η φωτογραφία είναι από τη παρέλαση στις 25ης Μαρτίου 1944 στην Αθήνα μπροστά στον αντιβασιλέα Δαμασκηνό και στον στρατηγό Ronard Scobie. Φωτογραφία της ίδιας ημέρας από τη Ζάκυνθο δεν έχει εμφανιστεί.

Ο εορτασμός της Εθνικής Παλιγγενεσίας με τη χώρα απελευθερωμένη από τους 3 κατακτητές της δεν συνέβαλε στη αποτροπή της εμφύλιας διαμάχης, ούτε αυτή περιορίστηκε στις φραστικές αντιπαραθέσεις και τα συνθήματα των συγκεντρωμένων. Όπως ο ίδιος γράφει η «ιδιότυπη και εφήμερα αυτόνομη διοικητικά περιοχή» του Κατασταρίου ήταν φρουρούμενη από ενόπλους, παρότι «κίνδυνος δεν υπήρχε για επίθεση Ελασιτών μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας! …… καμιά διακοσαριά ντουφέκια έστω και αν τα περισσότερα ήταν κυνηγετικά που τα κρατούσαν ψυχωμένοι άνθρωποι …… αυτό θα πληρωνόταν με βαρύ το τίμημα…. Και τη νύχτα βγάναμε 3-4 κινητά περίπολα»4. Το κλίμα ήταν εκρηκτικό και προμήνυε τι θα ακολουθούσε!

Δύο ημέρες πριν, τη 23η Μαρτίου έπεφτε νεκρός στον Αγ. Παύλο ο Γεώργιος Αρκαδιανός από το Γαλάρο, μέλος του ΕΑΜ, από τις σφαίρες δυο αδελφών συγχωριανών του (ο ένας χωροφύλακας!), ενώ το βράδυ της 25ης Μαρτίου, κατά τη διάρκεια της λαμπαδηφορίας ο πτυχιούχος της Ανωτάτης Εμπορικής Ιωάννης Δραγώνας, αρχηγός της ομάδας του ΕΔΕΣ στο χωριό Καλλιπάδο, δέχτηκε δολοφονική επίθεση στη Αλεξ. Ρώμα και την επομένη εξέπνευσε. Πράξη για την οποία θα κατηγορηθούν στελέχη της ΕΠΟΝ, που διοργάνωσαν τη λαμπαδηφορία, και τρεις εξ αυτών θα καταδικαστούν σε 20ετη φυλάκιση. Ο κύκλος τους αίματος που είχε ανοίξει στη Ζάκυνθο από τη Κατοχή δεν είχε ακόμα δυστυχώς κλείσει.

Διονύσιος Παν. Πομόνης
Email: [email protected]